Het levenslange dienstverband, waarbij de werknemer van zijn studie tot zijn pensioen voor dezelfde werkgever werkt, komt steeds minder voor. Veel werknemers hoppen tegenwoordig, al dan niet uit eigen wil, van baan naar baan.
Ook aan de zijde van werkgevers vinden echter steeds meer wijzigingen plaats. Fusies en overnames komen steeds meer voor, in allerlei verschillende vormen en maten.
Ter bescherming van de rechten van werknemers bepaalt de wet dat werknemers bij overgang van onderneming van rechtswege overgaan naar de nieuwe werkgever.
De juridische basis
De regeling omtrent overgang van onderneming is vastgelegd in de Nederlandse wet (artikel 7:662 e.v. BW). Deze wetgeving is een implementatie van Europese Richtlijnen. De wet dient dan ook richtlijnconform te worden uitgelegd.
Het feit dat de wet op deze wijze moet worden uitgelegd, kan ertoe leiden dat tot een interpretatie van de wet wordt gekomen die niet direct aansluit bij de bewoordingen van de wet. De richtlijnen van de EU en de rechtspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ EU) moet daarbij namelijk worden meegenomen. Om die reden kan niet “blind” worden afgegaan op de tekst van de wet.
De bedoeling van de regelgeving
De regelgeving omtrent overgang van onderneming is ingevoerd ter bescherming van de werknemers. Bij de uitleg van de wet- en regelgeving wordt het belang van de werknemer dan ook in ogenschouw genomen.
Dat wil niet zeggen dat de wet altijd onder alle omstandigheden gunstig voor een werknemer uitpakt. Zo kan een werknemer niet voorkomen dat hij overgaat, ook niet als hij vermoedt dat sprake is van een sterfhuisconstructie. Ook t.a.v. zijn arbeidsvoorwaarden kan een werknemer er, onder omstandigheden, op achteruitgaan.
De vereisten voor overgang van onderneming
Kort samengevat, is sprake van overgang van onderneming, als is voldaan aan de drie navolgende vereisten:
- er moet sprake zijn van een economische eenheid;
- die overgaat als gevolg van een overeenkomst, fusie of splitsing;
- met behoud van identiteit.
Een economische eenheid
Een economische eenheid is:
- een geheel van georganiseerde middelen;
- bestemd om een al dan niet hoofdzakelijke economische activiteit uit te voeren, waaronder begrepen de uitoefening van het openbaar gezag.
De economische eenheid:
- moet autonoom zijn; en
- moet duurzaam georganiseerd zijn (het afronden van een specifiek project is dat, bijvoorbeeld, niet); maar
- hoeft geen winstoogmerk te hebben.
Voor overgang van onderneming is niet vereist dat de gehele onderneming overgaat. Hiervan kan ook sprake zijn als één afdeling (of een gedeelte daarvan) overgaat.
De overgang
Zoals de naam al zegt, speelt overgang van onderneming bij de overgang van activiteiten van de vervreemder naar de verkrijger.
Het begrip overgang moet ruim worden uitgelegd. Hiervan is in ieder geval sprake als er een (juridische) relatie is tussen de vervreemder en de verkrijger. Denk aan het bedrijf dat een zelfstandige afdeling van een concurrent overneemt.
Een dergelijke juridische relatie is echter niet noodzakelijk. Zo is het vaste rechtspraak dat ook sprake kan zijn van overgang van onderneming in het geval van de overgang van een concessie. In dat geval bestaat juist geen (rechts)relatie tussen de vervreemder en de verkrijger. De rechtsrelatie bestaat immers tussen de concessieverlener en de concessie-uitvoerder. Bekende kwesties uit de rechtspraak zien op concessies t.a.v. buslijnen, beveiligingsactiviteiten, (bedrijfs)catering en schoonmaakdiensten.
Anders dan vaak wordt aangenomen, is in het geval van een aandelenoverdracht overigens juist geen sprake van overgang van onderneming. In dat geval verandert er namelijk niets “binnen” de onderneming, maar vindt de wijziging plaats op aandeelhoudersniveau (dus “boven” de vennootschap).
Het behoud van de identiteit
Tot slot is vereist dat de identiteit voor en na de overgang behouden blijft. Vaak zal dit (kort) na de overgang overigens al veranderen, omdat de verkrijgende partij de onderneming over het algemeen zal willen implementeren in zijn eigen organisatie.
Bij de beoordeling of de identiteit behouden blijft, spelen alle omstandigheden een rol, waaronder:
- de aard van de onderneming;
- of de gebouwen en goederen, het personeel en/of de klantenkring al dan niet worden overgedragen;
- de waarde van de materiële activa ten tijde van de overdracht;
- de mate waarin activiteiten voor en na de overdracht met elkaar overeenkomen;
- de duur van een eventuele onderbreking van de activiteiten.
Bij arbeidsintensieve ondernemingen zal, in de regel, meer waarde worden gehecht aan het feit dat het klantenbestand, de goodwill en/of (bepaalde) personeelsleden worden overgedragen. Daar staat tegenover dat bij kapitaalintensieve juist meer waarde zal worden gehecht aan de vraag of de bedrijfsmiddelen worden overgedragen.
De gevolgen van overgang van onderneming
Door de overgang van onderneming gaan in beginsel alle rechten en plichten over van de vervreemder op de verkrijger. Deze overgang vindt van rechtswege plaats. Dat geschiedt dus automatisch, zonder dat daarvoor enige handeling nodig is. Sterker nog, partijen kunnen dat niet eens uitsluiten.
In principe gaan ook de arbeidsvoorwaarden mee over. Dit is echter niet onder alle omstandigheden het geval. Denk aan bedrijfsgebonden arbeidsvoorwaarden (korting op producten van de werkgever e.d.). De arbeidsvoorwaarden die niet mee overgaan, moeten worden gecompenseerd. Dit moet per afzonderlijke arbeidsvoorwaarde plaatsvinden. Het is dus niet mogelijk (of genoeg) om de gehele set oude arbeidsvoorwaarden te vergelijken met de nieuwe set arbeidsvoorwaarden.
