Ne bis in idem is een internationaal aanvaard rechtsbeginsel. Op grond hiervan kan iemand niet tweemaal voor hetzelfde feit worden berecht of bestraft. Dit beginsel wordt met name in het strafrecht en het belastingrecht toegepast.
Kracht van gewijsde en gezag van gewijsde
Het civiele recht kent een hierop gelijkende regeling. Zodra een gerechtelijke uitspraak onherroepelijk wordt, krijgt het kracht van gewijsde. Beslissingen die in zo’n vonnis zijn genomen, krijgen gezag van gewijsde. Zulke beslissingen hebben bindende kracht tussen de betreffende partijen (dus niet jegens derden!). Dit voorkomt dat een partij dezelfde kwestie nogmaals aan een (andere) rechter kan voorleggen, in de hoop dat de nieuwe rechter een ander, wél-gunstig oordeel zal vellen.
Een tweede procedure, voordat de eerste uitspraak onherroepelijk is
In de kwestie die leidde tot de beschikking van de kantonrechter Rotterdam van 30 juli 2021 was de verzoeker de procedure gestart, terwijl hij dezelfde kwestie ook reeds in een andere procedure aan hetzelfde kantongerecht had voorgelegd. De uitspraak in die andere, “oudere” kwestie was echter nog niet onherroepelijk, doordat hij daartegen zelf hoger beroep had ingesteld.
De verweerder was van mening dat de verzoeker onder die omstandigheden niet-ontvankelijk moest worden verklaard. Hij beriep zich daartoe op ne bis in idem-beginsel.
Het civiele procesrecht (er)kent het beginsel van ne bis in idem niet
De rechter stelt vast dat het civiele procesrecht het beginsel van ne bis in idem niet (er)kent. Alleen wanneer een beslissing gezag van gewijsde heeft, kan een verzoek worden afgewezen, omdat over dezelfde rechtsverhouding al eerder is geprocedeerd. Daarvoor is echter vereist dat de betreffende uitspraak kracht van gewijsde heeft.
Misbruik van recht
Wanneer een verzoeker op dezelfde gronden een identiek verzoek tegenover dezelfde wederpartij instelt, kan dat echter wel misbruik van procesrecht opleveren. Op die manier heeft het ne bis in idem-beginsel, indirect, toch een plek in het civiele procesrecht. Het dient dan zo te worden begrepen dat het recht te niet is gegaan om een bepaalde rechtsvordering in te stellen, doordat eenzelfde vordering op dezelfde grondslag reeds is ingesteld. De kantonrechter acht het van belang dat dat eerdere verzoek ook reeds inhoudelijk is behandeld.
De stelling van verzoeker dat de kantonrechter in de eerdere procedure zou hebben verzuimd om een beslissing te nemen op een specifiek verzoek, maakt het vorenstaande niet anders. Voor zover deze stelling opgaat, had de verzoeker de rechter namelijk kunnen verzoeken om zijn beschikking op dat punt aan te vullen. Bovendien had hij dit kunnen meenemen in het appel dat door hem is ingesteld.
Niet-ontvankelijk
Op grond van dit alles verklaart de kantonrechter de verzoeker niet-ontvankelijk in zijn verzoek.
