Algemene voorwaarden, inkoopvoorwaarden, verkoopvoorwaarden, algemene of bijzondere bepalingen; het zijn allemaal synoniemen voor clausules die (vooraf) zijn opgesteld om (standaard, zonder nadere onderhandelingen) bij een groot aantal overeenkomsten te worden gebruikt. Omdat ze vaak in een klein letterformaat onder of bij de overeenkomst zijn weergegeven, worden ze in de volksmond eufemistisch vaak ook wel “de kleine lettertjes” genoemd.
Hoewel het gebruik van algemene voorwaarden meer regel dan uitzondering is, en iedereen daardoor (vaak zelfs meermaals per dag) met algemene voorwaarden van doen heeft, gaat daarbij in de praktijk toch frequent iets mis.
Met het oog daarop geven wij u met dit artikel graag wat meer inzicht over (het gebruik van) algemene voorwaarden. In dat kader zal onder meer worden ingegaan op de toepasselijkheid, de terhandstellingsverplichting en de vernietigingsmogelijkheden.
Wat zijn algemene voorwaarden?
Voordat we aan die begrippen toekomen, is het echter goed om eerst stil te staan bij de vraag wat algemene voorwaarden eigenlijk zijn.
Artikel 6:231 BW omschrijft algemene voorwaarden als:
“een of meer bedingen die zijn opgesteld teneinde in een aantal overeenkomsten te worden opgenomen, met uitzondering van bedingen die de kern van de prestaties aangeven, voor zover deze laatstgenoemde bedingen duidelijk en begrijpelijk zijn geformuleerd.”
Gelet op deze definitie is iets dus niet alleen een algemene voorwaarde wanneer het zodanig wordt genoemd; bepalend is de bedoeling én de inhoud ervan. Is het opgesteld voor één specifiek contract, dan is het geen algemene voorwaarde; ziet het beding op de kern van de prestatie (wat wordt verkocht of geleverd, of wat de prijs is), dan is het eveneens geen algemene voorwaarde.
Diegene die de algemene voorwaarden heeft opgesteld en/of gebruikt, wordt over het algemeen de “gebruiker” genoemd. Diens contractspartner wordt over het algemeen als “contractspartner” of “wederpartij” aangeduid.
De toepasselijkheid van algemene voorwaarden
Wilsovereenstemming
Algemene voorwaarden worden door wilsovereenstemming (omdat beide partijen die intentie hebben; of in ieder geval één van hen die wil heeft en de ander daarin berust) onderdeel van de overeenkomst.
Het meest typische voorbeeld hiervan is de overeenkomst waarin door partijen is vastgelegd dat zij de algemene voorwaarden van toepassing verklaren. Zodra beide partijen die overeenkomst ondertekenen, zijn de voorwaarden van toepassing.
Aan het van toepassing verklaren van algemene voorwaarden worden echter geen hoge (of zware) eisen gesteld. Wanneer een leverancier een telefonisch overeengekomen order schriftelijk (of per e-mail) bevestigt, en daarbij zijn algemene voorwaarden op de overeenkomst van toepassing verklaart, zullen de algemene voorwaarden in principe op de overeenkomst van toepassing zijn, tenzij de wederpartij direct na ontvangst van die orderbevestiging tegen de toepasselijkheid protesteert.
Met zijn arrest van 9 oktober 2015 (Meegaa Substrates) heeft de Hoge Raad uitgesproken dat algemene voorwaarden zelfs van toepassing kunnen zijn in situaties waarin de wederpartij op basis van in het verleden, bij eerdere overeenkomsten ontvangen, leverbonnen en/of facturen had moeten begrijpen dat de gebruiker algemene voorwaarden hanteerde en zijn dienstverlening onder vigeur daarvan verleende.
Kennis van de inhoud is niet relevant
Voor de toepasselijkheid van algemene voorwaarden maakt het niet uit of de wederpartij ook daadwerkelijk met de inhoud van de algemene voorwaarden bekend was. Sterker nog, artikel 6:232 BW bepaalt nadrukkelijk dat de wederpartij ook aan de algemene voorwaarden gebonden is in het geval de gebruiker bij het aangaan van de overeenkomst wist de wederpartij de inhoud daarvan niet kende.
De vernietiging van de algemene voorwaarden
De gedachte achter het gebruik van algemene voorwaarden is dat deze – zonder uitvoerige onderhandelingen – bij een groot aantal overeenkomsten kunnen worden gebruik. Hoewel het partijen uiteraard vrij staat om over de toepasselijkheid en/of de inhoud van de algemene voorwaarden te onderhandelen (en dat in de praktijk ook zeker gebeurt), is die mogelijkheid lang niet altijd aanwezig.
Sommige gebruikers van algemene voorwaarden zijn eenvoudigweg niet bereid om af te wijken van hun algemene voorwaarden. Wanneer hun onderhandelingspositie sterk genoeg is, kunnen zij dat standpunt ook gemakkelijk volhouden. In andere gevallen is de gesprekspartner niet tot dergelijke onderhandelingen bevoegd (denk aan de medewerker in een winkel) of is er überhaupt niemand om over de voorwaarden te onderhandelen (denk aan de voorwaarden in de Appstore of een andere (digitale) “winkel”).
Met het oog hierop kunnen wederpartijen onder omstandigheden in twee situaties, achteraf, onder een beding uit de algemene voorwaarden uitkomen, te weten:
- als het beding onredelijk bezwarend is; en
- wanneer de gebruiker zijn contractspartner geen redelijke mogelijkheid geboden heeft om kennis te nemen van de algemene voorwaarden.
Vernietiging wegens onredelijke bezwaring
In de eerste plaats kan een contractspartner een beding uit de algemene voorwaarden vernietigen indien dat onredelijk bezwarend is. Of een beding onredelijk bezwarend is, hangt af van alle omstandigheden van het geval. Daarvoor moet, onder meer, worden gekeken naar de aard en inhoud van de overeenkomst, de wijze waarop de voorwaarden tot stand zijn gekomen en de wederzijds kenbare belangen van partijen.
Voor situaties waarin de wederpartij een consumenten is, hebben de Europese en Nederlandse wetgever lijsten opgesteld met bepalingen die geacht of vermoed worden onredelijk bezwarend te zijn. Die lijsten worden ook wel de blauwe, de grijze en de zwarte lijst genoemd.
Met een beroep op de reflexwerking kunnen kleine ondernemers zich soms ook met succes op die lijsten beroepen.
Vernietiging wegens schending van de terhandstellingsverplichting
Het uitgangspunt van de wet is dat de gebruiker de wederpartij alleen de redelijke mogelijkheid geboden heeft om kennis te nemen van de algemene voorwaarden, wanneer hij deze voorafgaand aan of bij de totstandkoming van de overeenkomst (fysiek) ter hand heeft gesteld (feitelijk heeft overhandigd).
Het is over het algemeen dan ook niet voldoende om de algemene voorwaarden – zoals gebruikers in het verleden nog wel eens deden – bij een Kamer van Koophandel (KvK) of een griffie van een gerecht te deponeren en wederpartijen voor kennisname van de algemene voorwaarden daarnaar te verwijzen.
Uitzonderingen op de terhandstellingsverplichting
Deze terhandstellingsplicht is echter niet absoluut. In de wet en rechtspraak zijn de navolgende uitzonderingen vastgelegd en aanvaard.
Als terhandstelling redelijkerwijs niet mogelijk is
In de eerste plaats mag een gebruiker afzien van terhandstelling, wanneer dit onder de gegeven omstandigheden redelijkerwijs niet mogelijk is. Hierbij kan worden gedacht aan de overeenkomst die telefonisch tot stand komt.
Voorwaarde daarvoor is dan echter dat de gebruiker vóór de totstandkoming van de overeenkomst aan de wederpartij bekend maakt dat de voorwaarden bij hem ter inzage liggen of bij een door hem opgegeven Kamer van Koophandel of een griffie van een gerecht zijn gedeponeerd. Tevens moet de gebruiker op dat moment meedelen dat hij ze desgewenst zal toesturen (en, vanzelfsprekend, uitvoering geven aan zo’n toezegging).
Bij grote ondernemingen
Grote ondernemingen worden geacht over zodanige kennis en kunde (onderhandelingspositie) te beschikken, dat zij – voor wat betreft de terhandstelling – voor zichzelf kunnen opkomen. Om die reden kunnen zij een beding uit de algemene voorwaarden niet vernietigen omdat geen exemplaar aan hen is verstrekt.
Een onderneming is een dergelijke “grote onderneming”, wanneer hij, ten tijde van het sluiten van de overeenkomst:
- een rechtspersoon was als bedoeld in artikel 2:360 BW die laatstelijk zijn jaarrekening openbaar had gemaakt. Om bewijsproblemen te voorkomen, is hierbij niet bepalend of de vennootschap gehouden is om zijn jaarrekening openbaar te maken, maar of de rechtspersoon de jaarrekening daadwerkelijk heeft gepubliceerd, zo sprak de Hoge Raad uit met zijn arrest van 20 mei 2022;
- een rechtspersoon was op wie artikel 2:403 BW van toepassing was; of
- vijftig personen of meer in dienst had of bij de KvK geregistreerd had dat vijftig personen of meer bij hem werkzaam waren.
Bij het gebruik van dezelfde voorwaarden
Een wederpartij kan de algemene voorwaarden eveneens niet vernietigen met als argument dat deze niet aan hem ter hand zijn gesteld, wanneer hij zelf dezelfde of nagenoeg dezelfde voorwaarden gebruikt. Overigens kan hij de algemene voorwaarden in dat geval ook niet vernietigen op de grondslag deze onredelijk bezwarend zijn. Dit laatste vind zijn rechtvaardiging in het feit dat hij de bepaling(en) kennelijk immers zelf ook verdedigbaar vond jegens zijn wederpartijen.
Bij kennis van de inhoud van de algemene voorwaarden
Met zijn uitspraak van 11 november 2022 heeft de Hoge Raad uitgesproken dat een wederpartij de algemene voorwaarden ook niet kan vernietigen wanneer hij op andere wijze (zelfs als dat bij toeval was) bekend is geraakt met de inhoud van de voorwaarden. Voor een nadere toelichting op dit arrest verwijzen wij u graag naar dit artikel.
Vragen?
Wilt u algemene voorwaarden opstellen of laten actualiseren, of hebt u vragen over het gebruik daarvan? Of wordt u geconfronteerd met algemene voorwaarden van uw contractspartner en wilt u weten wat uw rechten zijn? Onze advocaten beschikken over veel expertise hierover. Zij bespreken graag met u wat zij voor u zouden kunnen betekenen.
